آموزشی- تربیت دینی کودکان

 

با ذکر علی زبان دل حامد شد                  

 

                      اسلام حقیقی به جهان ثابت شد

 

                                                              آنگونه بشو که رفتی هرجا گویند

 

                                                                                              الحق که مرید مرتضی وارد شد

 

احادیث در مورد تربیت فرزند:

٫ ۱قالَ رَسُولُ اللهِ – صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِه – : اَحِبُّوا الصِّبْیانَ وَ ارْحَمُوهُمْ وَ اِذا وَعَدْتُمُوهُمْ فَفُوا لَهُمْ فَاِنَّهُمْ لایَرَوْنَ اِلّا اَنَّکُمْ تَرْزُقُونَهُمْ.

«وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۱۲۶»

رسول خدا – صلی الله علیه و آله – فرمود: کودکان خود را دوست بدارید و با آنان مهربان باشید، وقتی به آن‌ها وعده‌ای می‌دهید حتماً وفا کنید زیرا کودکان، شما را رازق خود می‌پندارند.

۲٫ قال الامام الصادق – عَلَیْهِ السَّلامُ – : انَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَیَرْحَمُ الرَّجُلُ لِشِدَّةِ حُبِّه لِوَلَدِهِ.

«مکارم الاخلاق، ص ۱۱۳»

امام صادق – علیه السلام – فرمود: همانا خداوند متعال نسبت به شخصی که نسبت به فرزند خود محبت بسیار دارد رحمت و عنایت می‌کند.

۳٫ قال الامام الباقر- عَلَیْهِ السَّلامُ – : إذا بلغ الغلام ثلاث سنین فقل له سبع مرات قل لا إله إلا الله ثم یترک حتى یبلغثلاث سنین و سبعة أشهر و عشرین یوما ثم یقال له قل محمد رسول الله سبع مرات و … .

«مکارم الاخلاق، ص ۱۱۵»

امام باقر – علیه السلام – فرمود: هنگامی که کودک به سه سالگی رسید به او بگویند هفت مرتبه بگوید لا اله الّا الله (تا بیاموزد)، در چهار سالگی به او بگویند که هفت مرتبه بگوید محمد رسول الله (تا یاد بگیرد)، در پنج سالگی رویش را به قبله متوجه کنند و به او بگویند که سر به سجده بگذارد، در پایان شش سالگی رکوع و سجده صحیح را به او بیاموزند و در هفت سالگی به طفل گفته شود: دست و رویت را بشوی و پس از آن به او گفته شود: نماز بخوان.

 ۴٫ (کانَ عَلیُّ بْنَ الْحُسَیْنِ – عَلَیْهِ السَّلامُ – اِذا بُشِّرَ بِوَلَدٍ لَمْ یَسْئَلْ اَذَکَرٌ هُوَ اَمْ اُنْثَی بَلْ یَقُولُ اَسَویٌّ فَاِذا کانَ سَویّاً) قالَ:الْحَمْدُ لِلّه الَّذی لَمْ یَخْلُقهُ مُشَوَّهاً.

«مکارم الاخلاق، ص ۱۱۹»

(وقتی امام سجاد – علیه السلام – را به ولادت مولودی بشارت می‌دادند، نمی‌پرسید پسر است یا دختر، بلکه از اندام معتدل و ساختمان سالم او سؤال می‌کرد. چون خبر سلامتش را می‌شنید)، می‌گفت: خدا را شکر که او را قبیح و ناموزون نیافریده است.

۵٫ قال رسول الله – صلی الله علیه و آله – وَقِّرُوا کِبارَکُمْ وَ ارْحَمُوا صِغارَکُمْ.

«عیون اخبارالرضا، ص ۱۶۳»

رسول اکرم – صلی الله علیه و آله – فرمود: به بزرگسالان خود احترام کنید و نسبت به کودکان خویش ترحم و عطوفت نمائید.

۶٫ قالَ رَسُولُ اللهِ – صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِه – : لَیْسَ مِنّا مَنْ لَمْ یَرْحَمْ صَغیرَنا وَ لَمْ یُوَقِّرْ کَبِیرَنا.

«مجموعة ورام، ج ۱، ص۳۴»

پیغمبر اکرم – صلی الله علیه و آله – فرمود: کسی که به کودکان مسلمین رحمت و محبت نکند و بزرگسالان را احترام ننماید، از ما نیست.

۷٫ النَّبیِّ – صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِه – نَظَرَ اِلی رَجُلٍ لَهُ ابْنانِ فَقَبَّلَ اَحَدَهُما وَ تَرَکَ الآخَرَ. فَقالَ رسول الله – صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَآلِه – فَهَلّا ساوَیْتَ بَیْنَهُما؟

«مکارم الاخلاق، ص ۱۱۳»

(پدری با دو فرزند خود شرفیاب محضر رسول اکرم – صلی الله علیه و آله – بود. یکی از فرزندان خود را بوسید و به فرزند دیگر اعتنایی نکرد.) پیغمبر که این رفتار (نادرست) را مشاهده کرد، به او فرمود: چرا با فرزندانت به طور مساوی رفتار نمی‌کنی؟

۸٫ قال الامام الصادق – عَلَیْهِ السَّلامُ – : اِعْدِلُوا بَیْنَ اَوْلادِکُمْ کَما تُحِبّونَ اَنْ یَعْدِلُوا بَیْنَکُمْ.

«بحار الانوار، ج۱۰۱، ص۹۲»

امام صادق – علیه السلام – فرمود: بین فرزندان خود به عدالت رفتار نمایید، همان طور که مایلید فرزندان شما بینتانبه عدل و داد رفتار کنند.

۹٫ قال الامام الصادق – عَلَیْهِ السَّلامُ – : اَکثِرُوا مِنْ قُبْلَةِ اَوْلادِکُمْ فَاِنَّ لَکُمْ بِکُلِّ قُبْلَةٍ دَرَجَةً.

«بحار الانوار، ج۱۰۱، ص۹۲»

امام صادق – علیه السلام – فرمود: فرزندان خود را بسیار ببوسید زیرا برای شما در هر بوسیدن درجه‌ای است.

۱۰٫ قَبَّلَ رَسُولُ اللهِ – صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِه – الحَسَنَ و الْحُسَیْنَ – عَلَیْهِما السَّلامُ – فَقالَ: الْاقْرَعُ بْنُ حابِسٍ اِنَّ لی عَشْرَةًمِنَ‌ الْاَوْلادِ ما قَبَّلْتُ واحِداً مِنْهُمْ. فَقالَ: ما عَلَیَّ اَنْ نَزَعَ اللهُ الرَّحْمَةَ مِنْکَ.

«مکارم الاخلاق، ص ۱۱۳»

رسول اکرم – صلی الله علیه و آله – حسن و حسین – علیهما السلام – را بوسید. اقرع بن حابس که ناظر مهر و عطوفت پیغمبر نسبت به فرزندان خود بود، عرض کرد: من ده فرزند دارم و هرگز آن‌ها را نبوسیده‌ام. حضرت در جواب فرمود: ر.بطی به من ندارد که خداوند ریشه رحمت و شفقت را از قلب تو کنده است.

۱۱٫ عَنِ النَّبیِّ – صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِه – اِنَّهُ کانَ جالِساً فَاَقْبَلَ الْحَسَن وَ الْحُسَیْنُ – عَلَیْهِما السَّلامُ – فلما رآهما النبی -صلی الله علیه و آله – و استبطأ بلوغهما … .

«بحار الانوار، ج ۱۰، ص۸۰»

رسول اکرم – صلی الله علیه و آله – نشسته بود، حسن و حسین – علیهما السلام – وارد شدند، حضرت به احترام آن‌ها از جای برخاست و به انتظار ایستاد، حرکت آن دو به سوی پیامبر به طول انجامید. رسول اکرم – صلی الله علیه و آله – به طرف کودکان پیش رفت و از آنان استقبال نمود، هردو را بر دوش خود سوار نمود و فرمود: فرزندان عزیز، مرکب شما چه خوب مرکبی است و شماها چه سواران خوبی هستید!

۱۲٫ کانَ رسول الله – صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِه – یَقْدِمُ مِنَ السَّفرِ فَیَتَلَقّاهُ الصِّبیانُ … .

«محجة البیضاء، ج ۳، ص ۳۶۶»

موقعی که رسول اکرم از سفری مراجعت می‌فرمود و در رهگذر با کودکان مردم برخورد می‌کرد به احترام آن‌ها می‌ایستاد، سپس امر می‌فرمود کودکان را می‌آوردند، از زمین برمی‌داشتند و به آن‌ حضرت می‌دادند. رسول اکرم بعضی را در بغل می‌گرفت و بعضی را بر پشت و دوش خود سوار می‌کرد و به اصحاب خویش می‌فرمود: کودکان را بغل بگیرید و بر دوش خود بنشانید.

۱۳٫ قال رسول الله – صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِه – : اَکْرِمُوا اَوْلادَکُمْ وَ اَحْسِنُوا آدابَکُمْ.

«بحار الانوار، ج ۲۳، ص ۱۱۴»

رسول اکرم – صلی الله علیه و آله – فرمود: به فرزندان خود احترام کنید و با آداب و روش پسندیده با آن‌ها معاشرت نمایید.

۱۴٫ دَعِیَ رسول الله – صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِه – اِلی صَلوةٍ وَ الْحَسَنُ‌ – عَلَیْهِ السَّلامُ – مُتَعَلِّقُ بِه فَوَضَعَهُ … .

«بحار الانوار، ج ۱۰، ص ۸۲»

رسول اکرم – صلی الله علیه و آله – مردم را به نماز دعوت کرد و حضرت حسن – علیه السلام – طفل خردسال صدیقه اطهر نیز با آن‌ حضرت بود. پیغمبر طفل را کنار خود نشاند و به نماز ایستاد. یکی از سجده‌های نماز را خیلی طول داد. (راوی حدیث می‌گوید: ) من سر از سجده برداشتم، دیدم حضرت حسن – علیه السلام – از جای خود برخاسته و روی کتف پیغمبر نشسته است. وقتی نماز تمام شد مأمومین گفتند: یا رسول الله چنین سجده‌ای از شما ندیده بودیم، گمان کردیم وحی به شما رسیده است. پیامبر اکرم – صلی الله علیه و آله – فرمود: وحی نرسیده بود، فرزندم حسن در حال سجده بر دوشم سوار شد، نخواستم تعجیل کنم و کودک را به زمین بگذارم، آن قدر صبر کردم تا خودش از کتفم پائین آمد.

۱۵٫ قال الامام الصادق – عَلَیْهِ السَّلامُ – : صَلَّی رَسُولُ اللهِ – صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِه – بالنّاسِ ظهرَ مخفف فی الرّکعتینِالاخیرتینِ … .

«الکافی، ج ۶، ص۴۸»

امام صادق – علیه السلام – فرمود: رسول اکرم – صلی الله علیه و آله – نماز ظهر را با مردم به جماعت گذارد و دورکعت آخر را به سرعت و با اسقاط مستحبات برگزار کرد. پس از نماز مردم گفتند: یا رسول الله آیا در نماز پیش‌آمدی شد؟ حضرت پرسید مگر چه شده؟ عرض کردند دو رکعت آخر را به سرعت، ادا کردید. فرمود: مگر صدای شیون و استغاثه کودک را نشنیدید.

۱۶٫ قالَ اَبوالْحَسَنِ – عَلَیْهِ السَّلامُ – : اِذا وَعَدْتُمُ الصِّبْیانَ فَفُوا لَهُمْ فَاِنَّهُمْ یَرَوْنَ اَنَّکُمُ الّذینَ … .

«الکافی، ج ۶، ص ۵۰»

امام کاظم – علیه السلام – فرمود: چون به اطفال وعده‌ای دادید وفا کنید (و تخلف ننمائید)، زیرا کودکان گمان می‌کنند شما رازق آن‌ها هستید. خداوند برای هیچ چیز به قدر تجاوز به حقوق زنان و کودکان غضب نمی‌کند.

۱۷٫ قالَ رَسُولُ اللهِ – صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِه – : اِذا واعَدَ اَحَدُکُمْ صّبِیَّهُ فَلْیُنْجِزْ.

«مستدرک الوسائل، ج ۲، ص ۶۲۶»

رسول خدا – صلی الله علیه و آله – فرمود: وقتی یکی از شما به فرزند خود وعده‌ای داد پس به آن وفا کند و از عهد خود تخلف ننماید.

۱۸٫ قال الامام علی – عَلَیْهِ السَّلامُ – : لایَصْلَحُ الْکِذْبُ جِدٌّ وَ لاهَزْلٌ وَ لا اَنْ یَعِدَ اَحَدُکُمْ صَبِیَّهُ ثُمَّ لایَفِیَ لَهُ.

«وسائل الشیعه، ج۳، ص ۲۳۲»

امام علی – علیه السلام – فرمود: شایسته نیست آدمی به جد یا به شوخی دروغ بگوید و شایسته نیست کسی بهفرزند خود وعده‌ای بدهد و به‌ آن وفا ننماید.

۱۹٫ قالَ رسول الله – صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِه – : مَنْ کانَ عنْدَهُ صَبیٌّ فَلْیَتَصابَ لَهُ.

«وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۱۲۶»

رسول اکرم – صلی الله علیه و آله – ‌فرمود: آن کس که نزد او کودکی است باید (در پرورش وی) کودکانه رفتار نماید.

۲۰٫ قالَ اَمیرُ الْمُؤْمِنینِ – عَلَیْهِ السَّلامُ – : مَنْ کانَ لَهُ وَلَدٌ صَبا.

«وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۱۲۶»

امام علی – علیه السلام – فرمود: کسی که کودکی دارد باید (در راه تربیت او) ) کودکانه رفتار نماید.

۲۱٫ قالَ رسول الله – صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِه – : رَحِمَ اللهُ عَبْداً اَعانَ وَلَدَهُ عَلی بِرِّهِ بِالاِحْسانِ اِلَیْهِ وَ التَّاَلُّفِ لَهُ وَ تَعْلیمِه وَتأدیبِه.

«مستدرک الوسائل، ج ۲، ص ۶۲۶»

رسول خدا – صلی الله علیه و آله – فرمود: خداوند رحمت کند پدری را که با نیکی نمودن و مهربانی به فرزندش و با آموزش دادن و ادب کردنش او را در نیکی به خود یاری می‌کند.

۲۲٫ قال الامام الصادق – عَلَیْهِ السَّلامُ – : اَلْغُلامُ یَلْعَبُ سَبْعَ سِنینَ وَ یَتَعَلَّمُ الْکِتابَ سَبْعَ سِنینَ و یَتَعَلَّمُ الْحَلالَ و الْحَرامَسَبْعَ سِنینَ.

«الکافی، ج ۶، ص ۴۶»

امام صادق – علیه السلام – فرمود: طفل هفت سال بازی کند، هفت سال خواندن و نوشتن بیاموزد، هفت سال حلال و حرام (احکام الهی) را یاد بگیرد.

۲۳٫ قال الامام الصادق – عَلَیْهِ السَّلامُ – : دَعِ ابْنَکَ یَلْعَبْ سَبْعَ سِنینَ.

«الکافی، ج۶، ص ۴۶»

امام صادق – علیه السلام – فرمود: فرزند خود را هفت سال آزاد بگذار تا بازی کند.

۲۴٫ قالَ رَسُولُ اللهِ – صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِه – : رَحِمَ اللهُ مَنْ اَعانَ وَلَدَهُ عَلی بِرِّه. قالَ کَیْفَ یُعینُهُ عَلی بِرِّه؟ قالَ یَقْبَلُمَیْسُورَهُ وَ یَتَجاوَزُ عَنْ مَعْسُورِه وَ لا یُرْهِقُهُ وَ لا یَخْرُقُ بِه.

«الکافی، ج ۶، ص ۵۰»

رسول اکرم – صلی الله علیه و آله – فرمود: خدای رحمت کند کسی را که فرزندش را در نیکی به خود یاری می‌کند. راوی حدیث پرسید: چگونه فرزندمان را در نیکی به خود یاری نماییم؟ حضرت فرمود: آنچه را که کودک در قوه و توان داشته و انجام داده است از او قبول کند، آنچه انجام آن برای کودک سنگین و طاقت فرسا است از او نخواهد، او را به گناه و طغیان وادار نکند و به او دروغ نگوید و در برابر او مرتکب اعمال جاهلانه (و احمقانه) نشود.

۲۵٫ قالَ رَسُولُ اللهِ – صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِه – : رَحِمَ اللهُ والِدَیْنِ اَعانا وَلَدَهُما عَلی بِرِّهِما.

«مستدرک الوسائل، ج ۲، ص ۶۲۵»

رسول اکرم – صلی الله علیه و آله – فرمود: خداوند رحمت کند پدر و مادری را که فرزندان خویش را در نیکی کردن به خود یاری نمایند.

۲۶٫ قال الامام الباقر – عَلَیْهِ السَّلامُ – : یُحْفَظُ الْاَطْفالُ بِصلاحِ آبائِهِمْ.

«بحار الانوار، ج ۱۵، ص ۱۷۸»

امام باقر – علیه السلام – فرمود: حفظ اطفال از خطرات و انحراف‌ها در صلاحیت و شایستگی (وظیفه) پدران آن‌ها است.

۲۷٫ رُوِیَ عَنِ النَّبِیِّ – صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِه – اِنَّهُ نَظَرَ اِلی بَعْضِ الْاَطْفالِ فَقالَ: وَیْلٌ لِاَولادِ آخِرِ الزَّمانِ … .

«مستدرک الوسائل، ج ۲، ص ۶۲۵»

رسول اکرم به تعدادی از کودکان نگاه کرد، سپس فرمود: وای بر فرزندان آخر‌الزمان از پدرانشان. عرض شد یا رسول الله از پدران مشرک آن‌ها؟ فرمود: نه بلکه از پدران مسلمانشان که هیچ چیز از فرائض مذهبی را به آنان نمی‌آموزند و اگر خود فرزندان پاره‌ای از مسائل دینی را فرا گیرند آن‌ها را باز می‌دارند و تنها به این قانع هستند که فرزندانشان متاع ناچیزی از دنیا بدست آورند، من از این قبیل پدران بری هستم و آنان نیز از من بیزارند.

۲۸٫ قالَ رسول الله – صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِه – مَنْ فَرَّحَ ابْنَتَهُ فَکَاَنَّما اَعْتَقَ رَقَبَةً مِنْ وُلْدِ اِسْمعیلَ وَ مَنْ اَقَرَّ عَیْنَ ابْنٍ فَکَاَنَّمابَکی مِنْ خَشْیَةِ اللهِ.

«مکارم الاخلاق، ص ۱۱۴»

رسول خدا – صلی الله علیه و آله – فرمود: کسی که دختر بچه خود را شادمان کند مانند کسی است که بنده‌ای را از فرزندان (حضرت) اسماعیل، آزاد کرده باشد، و آن کس که پسر بچه خود را مسرور و دیده او را روشن کند مانند کسی است که از خوف خدا گریسته باشد.

۲۹٫ قالَ رَسُولُ اللهِ – صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِه – : اِذا نَظَرَ الْوالِدُ اِلی وَلَدِه فَسَرَّهُ کانَ لِلْوالِدِ عِتْقُ نَسْمَةٍ.

«مستدرک الوسائل، ج۲، ص۶۲۶»

رسول اکرم – صلی الله علیه و آله – فرمود: هرگاه پدری با نگاه (مودّت‌آمیز) خود فرزند خویش را مسرور کند، خداوند به او اجر آزاد کردن یک بنده را می‌دهد.

۳۰٫ عَنْ مُعاوِیَةَ بْنَ وَهَبٍ قالَ: سَألتُ اَباعَبْدِاللهِ – عَلَیْهِ السَّلامُ – فی کَمْ یُؤْخَذُ الصَّبیُّ بالصَّلوةِ؟ فَقالَ بَیْنَ سَبْعِ سِنینَ وسِتُ سِنینَ.

«وسائل الشیعه، ج ۲، ص ۳»

معاویة بن هب از امام صادق – علیه السلام – پرسید، در چه سنی کودک به نماز امر ‌شود؟ حضرت فرمود: بین شش و هفت سالگی.

۳۱٫ قال الامام الصادق – عَلَیْهِ السَّلامُ – : بادِرُوا اَحْداثِکُمْ بِالْحَدیثِ قَبْلَ اَنْ یَسْبِقَکُمْ اِلَیْهِمُ الْمُرْجِئَةُ.

«الکافی، ج۶، ص ۴۷»

امام صادق – علیه السلام – فرمود: احادیث اسلامی را به نوجوانان خود بیاموزید (و در انجام این وظیفه تربیتی تسریع نمایید)، پیش از آن که مخالفان گمراه بر شما پیشی گیرند (و آنان را گمراه سازند).

۳۲٫ قالَ رَسُولُ اللهِ – صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِه – : اِذا بَلَغَتِ الْجارِیَةُ سِتَّ سِنینَ فَلا یُقَبِّلْهَا الْغُلامُ و الْغُلامُ لا تُقَبِّلْهُ الْمَرْأةُ اذاجاوَزَ سَبْعَ سِنینَ.

«مکارم الاخلاق، ص ۱۱۵»

رسول اکرم – صلی الله علیه و آله – فرمود: هنگامی که دختر بچه ای شش ساله شد، پسر بچه ای او را نبوسد و همچنین زن‌ها از بوسیدن پسر بچه‌ای که سنش از هفت سال تجاوز کرده است، خودداری کنند.

۳۳٫ قالَ اَبِی الْحَسَنِ – عَلَیْهِ السَّلامُ – : اِذا اَتَتْ عَلَی الْجارِیَةِ سِتُّ سِنینَ لَمْ یَجُزْ اَنْ یُقَبِّلَها رَجُلٌ لَیْسَتْ هِیَ بِمَحْرَمٍ لَهُ وَلایَضُمُّها اِلَیْهِ.

«وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۲۸»

امام کاظم – علیه السلام – فرمود: وقتی دختر بچه شش ساله شد، جایز نیست مرد نامحرم او را ببوسد، و همچنین نمی‌تواند او را در آغوش بگیرد (بغل کند).

۳۴٫ قالَ الامام علی – عَلَیْهِ السَّلامُ – : تَعَلَّمُوا الْعِلْمَ صِغاراً تَسُودُوا بِه کِباراً.

«شرح ابن ابی الحدید، ج ۲۰، ص ۲۶۷»

امام علی – علیه السلام – فرمود: در خُردسالی علم بیاموزید تا در بزرگسالی به برتری و سیادت نائل آیید.

۳۵٫ قالَ رَسُولُ اللهِ – صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِه – : والَّذی نَفْسی بِیَدِهِ لَوْ اَنَّ رَجُلاً غَشَیَ امْرَأتَهُ و فِی الْبَیْتِ صَبِیٌّ … .

«وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۱۶»

رسول اکرم – صلی الله علیه و آله – فرمود: قسم به آنکه جانم در دست اوست، اگر مردی با همسر خود آمیزش کند و در آنجا، کودک بیداری آن دو را در حال آمیزش ببیند و سخنان آنان و همچنین صدای تنفسشان را بشنود، آن طفل هرگز رستگار نخواهد شد، چه دختر باشد و یا پسر، سرانجام به زنا آلوده می‌شود.

۳۶٫ قالَ رَسُولُ اللهِ – صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِه – : إنَّ اللَّهَ تَعالی یُحِبُّ أن تَعدِلُوا بَینَ أولادِکم حَتّی فی القُبَلِ.

«میزان الحکمه، ح ۲۲۶۶۵»

پیامبر اکرم – صلی الله علیه و آله – فرمود: خداوند دوست دارد که میان فرزندانتان عادلانه رفتار کنید، حتیدر بوسیدن آنها.                                                                                                                          

تعلیم و تربیت کودکان در اسلام:

حضرت علي (ع) مي فرمايد: «كودك هفت سال آزاد است و هفت سال مورد ادب و توجه و هفت سال ديگر مورد خدمت و ياور است» (بحار الانوار ج 23 ص 65) از روايات اسلامي استفاده مي شود كه آغاز تعليم مدرسه اي كودك در هفت سالگي است.

امام صادق (ع) مي فرمايد: «كودك هفت سال بازي مي كند و هفت سال خواندن و نوشتن مي آموزد و هفت سال (مقررات زندگي) حلال و حرام را ياد مي گيرد». (اصول كافي ج 6 ص 47 و 46) در هفت سال دوم كودك آمادگي لازم را براي فراگيري معلومات و آداب اسلامي پيدا مي كند.

نكته اي كه بايد در همه مراحل در نظر گرفته شود، اين است كه محتواي آموزشي و تعليم بايد با مسائل روز و مورد نياز فراگيران و نيز شرايط محيطي و اجتماعي آنها مرتبط باشد.

علي (ع) مي فرمايد: «فرزندان خود را به عادات و آداب خود مجبور نكنيد؛ زيرا آنها براي زماني غير از زمان شما خلق شده اند.» (نهج البلاغه گفتار 240) تربيت و پرورش كودكان يكي از اموري است كه در سنت اسلامي بسيار مورد اهميت واقع شده است.

 

 اين در حالي است كه بيشتر والدين تنها به طور غريزي به تربيت كودكان خود مي پردازند و هيچ آموزش يا مطالعه اي در اين زمينه ندارند. براي رفع اين كمبود، كارهاي بسيار زياد و عميقي لازم است تا پاسخگوي مشكلات روزمره كودكان و نوجوانان باشد. آنچه در اين نوشتار خواهد آمد، نگاهي بسيار كوتاه به ديدگاه هاي سنت اسلامي در زمينه تعليم و تربيت است.

 اميد است كه قدمي در نشان دادن خلا موجود و ايجاد انگيزه اي براي تحقيق در اين زمينه برداشته باشيم.

 1- فطرت كودكان : از جمله مهمترين نكاتي كه درخصوص آموزش ديني كودكان در روايات آمده است ، مساله فطري بودن توجه به دين و خداست.رسول اكرم (ص) فرمود: «هر نوزادي با فطرت خدايي به دنيا مي آيد و پرورش مي يابد ، مگر اين كه پدر و مادر او را به سوي يهودي گري يا مسيحي گري بكشانند.» (بحارالانوار ج 3 ص 281) و نيز آمده است كه موسي به خدا عرض كرد: «پروردگارا! كداميك از اعمال نزد تو برتر است؟ خطاب رسيد: محبت به كودكان ؛ چرا كه من فطرت آنها را بر پايه اعتماد به يگانگي خود قرار دادم.» (آيين تربيت ص 381) تمام اين احاديث نشان مي دهد كه بايد پدر و مادر محيطي مناسب براي كودك فراهم آورند تا حقايقي يا عقايدي كه ريشه هاي آن در نهاد و فطرت كودك نهفته است ، به منصه ظهور برسد.

2- كنجكاوي و چراجويي : كودك از دنياي بسته پا به دنياي وسيع مي گذارد، بنابراين مي خواهد از اسرار آنها سر در آورد. بدين سان غريزه اوست كه از منشا پديده ها بپرسد. از روابط علت و معلولي آن سوال كند. اين زمينه مناسبي براي كودك است كه والدين ؛ فرصت را غنيمت شمارند و واقعيت ها را براي او توضيح دهند.

 3- رغبتها : انسان به طور كلي موجودي است اجتماعي و خواهان زيستن در اجتماع است ؛ از اين رو اگر بخواهد با آنها بجوشد و در پس آنها عرض وجود كند، بايد تقليد كند. اين زمينه اي مناسب براي آموزش جنبه هاي مذهبي است.

 كودك مي خواهد رفتار افراد بزرگتر را تقليد كند؛ پس در حضور او نمازتان را بخوانيد و يا او را همراه خود به مسجد ببريد. كودك رغبت دارد خود را در جاي بزرگترها قالب بزند، پس زمينه ارتباط او را با بزرگتران فراهم كنيد. تا آداب زندگي ؛ معاشرتي ، اخلاقي و در كل آداب و رسوم مذهبي را از اين طريق بياموزد.

 4- ارائه الگوهاي مثبت :در اين روش از داستان انبيا و ائمه بخصوص دوران طفوليت امام حسن (ع) و امام حسين (ع) استفاده مي شود.

 

 

 5- حس غرور و خودپسندي :امري است كه بدون شك در بين تمام انسانها وجود دارد مي توان از حس غرور مثبت كودك استفاده كرد مثلا به او گفت كه من مطمئنم كه تو مي تواني نماز بخواني.

 6- مراحل پرورش مذهبي كودك :رسول خدا (ص) فرموده اند: «فرزندان خود را به سه خصلت تربيت كنيد: محبت پيامبرتان و محبت خاندان او و قرائت قرآن». شك نيست كه هر سني مقتضايي براي خودش دارد و بايد طبق آن برنامه ريزي كرد. در كتب روايتي دوره 21ساله تعيين شده است كه به 3دوره 7ساله تقسيم مي شود و هر كدام به دوره جزيي تري قابل تقسيم است.

 7سال اول : دوره تكوين است

پرورش مذهبي در حقيقت از همان روز تولد با گفتن اقامه و اذان در دو گوش كودك آغاز مي شود و بتدريج اين آموزش ها تا 3سالگي تكامل مي يابد. مرحله رشد ديگري از 5سالگي آغاز مي شود كه در اين مرحله بايد متوجه تفاوت كودكان در امر رشد و نمو باشيم.

تحقيقات روان شناسي ، تفاوت هاي كودكان را از نظر ميزان و ظرفيت يادگيري و نيز رشد و نمو عقلي آنها، مدنظر قرار داده است.اصول تربيتي اسلام از همان ابتدا توجه و نظر خود را به وجود تفاوت هاي رشدي در 5سالگي با مطرح كردن سوال زير جلب كرده است.اليهما يمينك من شمالك؟ راستت از چپت كدام است؟ اگر كودك بتواند به اين سوال پاسخ بدهد ، مرحله رشد قبلي خود را پشت سر گذاشته است.امام صادق (ع) سفارش كرده اند كه در 5سالگي ، به كودك ، سجده آموزش داده شود. همچنين امام مي فرمايند: «كودك خود را تا 6سالگي فرصت دهيد، سپس او را در فراگيري كتاب به مدت شش سال تربيت كنيد. (وسائل باب 82 حديث 2) شارع اسلام در زمينه هاي ديگر تشريعي نيز به تفاوت بين كودكان توجه دارد مانند حديثي كه درباره اقامه نماز ميت براي كودك متوفاي 5ساله وارد شده است.از حضرت صادق (ع) سوال شد؟ «آيا اگر كودك 5ساله اي بميرد، بايد نماز ميت بر او خواند؟ حضرت فرمود: اگر نماز را فهميد و درك مي كرد، بر او نماز خوانده شود». (وسائل باب 13حديث 4).

7 سال دوم ، دوره پرورش ديني است

 در اين دوره است كه كودك از حكم وضعي به حكم تكليفي بايد عمل كند. علاوه بر آموزش اعمال واجب اعم از روزه و نماز در 7سالگي ، امام صادق (ع) در زمينه تعليم احاديث اسلامي مي فرمايند: «احاديث اسلامي را به فرزندان خود هر چه زودتر بياموزيد ، قبل از آن كه مخالفان بر شما سبقت گيرند». (كافي ج 6 ص 76) امام صادق (ع) درباره روزه گرفتن كودكان مي فرمايند: «ما به كودكان خود در 7سالگي مي آموزيم كه هر قدر طاقت دارند، نصف روز باشد ، يا بيشتر و يا كمتر روزه بگيرند و هرگاه گرسنگي بر تشنگي بر آنان غلبه كرد، افطار كنند ، تا اين كه به روزه گرفتن عادت كنند و آن را تحمل نمايند. پس شما از كودكان خود بخواهيد كه در 9سالگي هر قدر كه طاقت روزه دارند، روزه بگيرند و هرگاه كه تشنگي بر آنان غلبه كرد، افطار كنند». (فروع كافي ج 2 ، ص 124) ايمان واقعي به مذهب از حدود 12سالگي در كودك پيدا مي شود و در اين سن تا حدود قابل توجهي مي توان معناي اصيل مذهب را به او منتقل كرد. ضمنا مباني اخلاقي و تربيتي ، به آداب معاشرت و رسوم و سنن در همين دوره بايد به كودك آموزش داده شود. پايان اين دوره همزمان با دوره نوجواني است و كودك با تجاربي كه در زمينه هاي مختلف به دست آورده ، بالنسبه به فردي مستقل و صاحب نظر مي شود.

7 سال سوم ، دوره تمرين و عمل است

 در اين دوره نيز كه خود به 3مرحله پاياني نوجواني ، دوران بلوغ و دوره جواني تقسيم مي شود، بيشتر توجه والدين بايد به دوران بلوغ باشد كه دوره رشد احساسات و نوعي تولد مجدد است و دوره اي است كه نياز آنان به راهنمايي ، به اوج خود مي رسد. ايمان به مذهب از 16سالگي اوج مي گيرد و در صورتي كه به الگوي كاذبي برخورد كردند، در جنبه مذهب ، خطراتي برايشان وجود خواهد داشت.

 پايان بلوغ و از حدود 18سالگي ، دوره استقلال تقريبي است.

دقت و استدلال منطقي در او رشد مي كند و مي توان از اين طريق به آموزش مذهبي و ديني او پرداخت.

                   

 اموزش نماز:                                                                                                                  در حديث معروفي آموزش مقدمات نماز را به صورت برنامة ساليانه دستور داده است كه وقتي كودك به 3 سالگي رسيد 7 بار كلمة لا اله الا الله (خداشناسي) را تكرار كند و در سن 3 سال وهفت ماه و 20 روز ذكر محمد رسول‏الله (پيامبرشناسي) و در سن 4 سالگي صلي الله علي محمد و آل محمد(پيامبر و امام‏شناسي) و بعد از آن در 5 سالگي  همزمان بافراگرفتن دست چپ و راست قبله را به او نشان داده و سجده كردن را آموزش دهيد و در 6 سالگي ظاهر حركات نماز   و در 7 سالگي درست وضو گرفتن .وبعداز ان اورابه نمازكامل عادت دادن .   

در روايت ديگر بيان مي‏فرمايند كه عبادت را به كودكانتان تعليم دهيد به دليل اينكه خداي متعال قرآن مي‏فرمايد:« وَأْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَيْهَا»   

             

لازم به ذكر است كه اگر چه تربيت صحيح جزءوظائف شرعي وقانوني والدين مي باشد ولي بدانيم فرزند صالح باقيات الصالحات بوده ودرصورت تربيت درست درهمه كارهاي خير وخوب فرزندمان دردنياوآخرت شريك خواهيم بودوعنايت خداوند به اين خانواده بيشترمي باشد.